Ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne – czym się różnią? Definicje i przykłady

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, nieruchomości, assistance, autocasco, polisa turystyczna, zdrowotna – to tylko niektóre produkty oferowane przez towarzystwa ubezpieczeniowe. Zdecydowana większość z nich to ubezpieczenia dobrowolne. Jedną z najbardziej znanych polis obowiązkowych jest ubezpieczenie OC pojazdów mechanicznych, które musi wykupić każdy właściciel samochodu. Czym różnią się ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne i które warto kupić? Sprawdź.

Ubezpieczenia dzielą się na obowiązkowe i dobrowolne, pierwsze z nich są wymagane przepisami prawa. Zakres ochrony polisy obowiązkowej jest w każdym towarzystwie taki sam, firmy nie mają dowolności w ustalaniu zasad, ponieważ reguluje je prawo. Inaczej w przypadku ubezpieczeń dobrowolnych – towarzystwa mogą oferować wiele wariantów polis o różnym zakresie ochrony. Za brak ubezpieczenia obowiązkowego grożą kary finansowe. Szczególnie dotkliwie zostanie ukarany kierowca poruszający się samochodem bez ważnej polisy OC. Wśród ubezpieczeń obowiązkowych ważne miejsce zajmują polisy, które muszą wykupić przedstawiciele konkretnych zawodów, np. lekarze, adwokaci czy pośrednicy nieruchomości.

Ubezpieczenia obowiązkowe – czym są?

Z firmą ubezpieczeniową można podpisać umowę ubezpieczenia obowiązkowego lub dobrowolnego (nieobowiązkowego). Czym różnią się te dwa produkty?

W art. 4 Ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych znajdziemy tzw. katalog ubezpieczeń obowiązkowych. Należy do nich:

1) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, zwane dalej „ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych”;

2) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego, zwane dalej „ubezpieczeniem OC rolników”;

3) ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, zwane dalej „ubezpieczeniem budynków rolniczych”;

4) ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.

art. 4 Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych

Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych reguluje takie kwestie jak sumy gwarancyjne, zakres ochrony, mówi też o tym, kiedy powstaje obowiązek ubezpieczenia.

Ważne! Istnieją ubezpieczenia obowiązkowe szczególne (regulowane przepisami odpowiednich ustaw), które dotyczą konkretnych grup zawodowych jak adwokaci, radcy prawni, lekarze, weterynarze, doradcy finansowi czy farmaceuci. Wspomina o tym punkt 4 art. 4 Ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych.

OC rolników, budynków gospodarskich, pojazdów mechanicznych zalicza się do tzw. ubezpieczeń powszechnych.

Obowiązkowe ubezpieczenie szczególne

Ubezpieczenia obowiązkowe szczególne dotyczą konkretnych grup zawodowych. Ich zadaniem jest ochrona interesów osób poszkodowanych oraz sprawców zdarzeń. W tym przypadku ustawodawca wziął pod uwagę szczególne ryzyko związane z wykonywaniem określonych profesji. Ubezpieczenie chroni osoby wykonujące dany zawód przed odpowiedzialnością finansową, a poszkodowanym zapewnia odszkodowanie.

Wśród zawodów, które powinny zostać objęte ochroną ubezpieczeniową znalazły się takie profesje jak:

• adwokat i radca prawny;
• lekarz, pielęgniarka, farmaceuta;
• weterynarz;
• broker ubezpieczeniowy, doradca finansowy;
• pośrednik nieruchomości;
• inżynier budowlany.

Konieczność wykupienia polisy wynika z określonych przepisów prawa:

• Ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie;
• Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym;
• Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (DzU z 1997 r., nr 115, poz. 741 z późn. zm.);
• Ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych (DzU z 2001 r., nr 12, poz. 110 z późn. zm.).

Ważne! Warunki ochrony regulowane są przez poszczególne Ustawy, ogólne warunki ubezpieczenia ustalają poszczególne towarzystwa ubezpieczeniowe.

Co ważne, brak ubezpieczenia może prowadzić do utraty uprawnień do wykonywania zawodu.

Obowiązkowe ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych

OC samochodu to najbardziej znana obowiązkowa polisa. Chroni ona właściciela samochodu przed odpowiedzialnością finansową za spowodowaną szkodę. Jeśli doprowadzi on do kolizji czy wypadku, towarzystwo ubezpieczeniowe pokryje koszt np. naprawy samochodu drugiego uczestnika zdarzenia – sprawca nie będzie musiał sięgać do własnej kieszeni, by zapłacić za likwidację szkody.

Pamiętaj! Z ubezpieczenia OC kierowca nie naprawi swojego samochodu. Do tego potrzebne mu ubezpieczenie dobrowolne, np. autocasco.

Warto też pamiętać, że polisa OC zawsze gwarantuje taki sam zakres ochrony. OC działa także w trakcie wsiadania, wysiadania, załadunku czy rozładunku, w czasie zatrzymania, postoju oraz garażowania pojazdu.

Za brak OC kierowca zapłaci karę – nakłada ją Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Wysokość kary zmienia się każdego roku i zależy od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Właściciel pojazdu może spodziewać się grzywny, nawet gdy spóźni się z płatnością jeden dzień. Istotne jest bowiem zachowanie ciągłości ochrony.

W 2025 roku kierowca samochodu osobowego, który będzie zwlekał z wykupieniem polisy powyżej 14 dni, zapłaci ponad 9 tys. złotych.

Ubezpieczenie OC rolników – obowiązkowa polisa

Kolejnym obowiązkowym ubezpieczeniem, o którym mówi Ustawa z 2003 roku, jest OC dla rolników. Są oni zobligowani do podpisania umowy w chwili wejścia w posiadanie gospodarstwa rolnego. Ochroną objęty jest nie tylko właściciel, ale też każda osoba pracująca w gospodarstwie – polisa chroni poszkodowanego oraz rolnika, który nie musi wypłacać odszkodowania z własnych środków.

Rolnik prowadzący działalność ma również obowiązek ubezpieczenia budynków rolnych od ognia i zdarzeń losowych jak huragan, powódź, osunięcie się ziemi, eksplozja, upadek statku powietrznego.

Ważne! Za brak ubezpieczenia OC rolnik zostanie ukarany grzywną w wysokości 1/10 minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku. Za brak ubezpieczenia budynków otrzyma grzywnę w wysokości 1/4 minimalnej pensji.

Obie polisy wykupuje się na 12 miesięcy, obie przedłużają się automatycznie na kolejny rok.

Ubezpieczenie dobrowolne komunikacyjne

Ubezpieczenie dobrowolne to polisa, o której zakupie decyduje sam zainteresowany. Zakres ochrony poszczególnych ubezpieczeń ustala dane towarzystwo ubezpieczeniowe – ma tu dowolność, nie jest on bowiem regulowany przepisami ustaw. Do najbardziej znanych polis komunikacyjnych nieobowiązkowych należy:

• ubezpieczenie AC, czyli autocasco – zapewnia ochronę w przypadku kolizji, zderzenia ze zwierzyną, działania sił natury, a także osób trzecich (akty wandalizmu); kierowca może wybrać AC all risk chroniące od wszystkich ryzyk lub AC mini zabezpieczające w wybranych przypadkach; ubezpieczenie autocasco chroni również w przypadku kradzieży pojazdu;
• ubezpieczenie assistance – chroni w przypadku kolizji, awarii pojazdu; kierowca może liczyć na naprawę auta na miejscu, holowanie do warsztatu, wymianę koła itp.; zakres oferowanej pomocy zależy od wybranego wariantu polisy;
• polisa NNW, ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków czy inaczej ubezpieczenie wypadkowe – zapewnia wypłatę świadczenia, gdy w wyniku nieszczęśliwego wypadku dojdzie do uszczerbku na zdrowiu lub śmierci;
• ubezpieczenie szyb, kluczyków, opon.

Ważne! Dobrowolne polisy to grupa ubezpieczeń, w których obowiązuje zasada swobody umowy – nie wynikają z mocy prawa, ale z indywidualnych potrzeb klienta. Stanowią uzupełnienie ochrony, którą oferują ubezpieczenia obowiązkowe.

Pozostałe rodzaje ubezpieczeń dobrowolnych

Na rynku ubezpieczeń dostępny jest szeroki wachlarz polis dobrowolnych, dzięki którym ubezpieczony może liczyć na odszkodowanie w przypadku zdarzeń losowych:

• ubezpieczenie nieruchomości (domu, mieszkania) – chroni w przypadku zalania, kradzieży, pożaru; ochrona obejmuje również wyposażenie domu, sprzęt itd.;
• ubezpieczenie turystyczne (szczególnie przydatne podczas wyjazdów zagranicznych) – zapewnia zwrot kosztów leczenia, organizowania akcji ratunkowych i poszukiwawczych, transportu medycznego, hospitalizacji, korzystania z prywatnej służby zdrowia; ubezpieczenie może gwarantować także wypłatę odszkodowania w przypadku opóźnienia lotu, zniszczenia czy utraty bagażu;
• polisa na życie – zapewnia ochronę w przypadku zachorowania lub śmierci ubezpieczonego;
• ubezpieczenie maszyn (techniczne) – zapewniają ochronę przed zniszczeniem lub uszkodzeniem urządzenia, maszyny, aparatu; polisa przeznaczona dla podmiotów gospodarczych, które sprzęt wykorzystują w swojej działalności;
• ubezpieczenie sprzętu elektronicznego – chroni przed uszkodzeniami, awarią, kradzieżą; można nim objąć sprzęt domowy czy firmowy;
• dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne dla osób, które nie są objęte obowiązkowym ubezpieczeniem;
• dobrowolne ubezpieczenie OC (odpowiedzialności cywilnej) zabezpiecza na wypadek roszczeń ze strony osób trzecich za wyrządzone szkody osobiste czy w mieniu.

Ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne – najważniejsze różnice

Wiesz już, że rynek ubezpieczeniowy to nie tylko polisy obowiązkowe, ale też dobrowolne, dzięki którym możesz rozszerzyć ochronę w sposób, jaki uważasz za konieczny czy potrzebny. Jakie są zatem różnice między ubezpieczeniem obowiązkowym a dobrowolnym?

1. Ubezpieczenia obowiązkowe są wymagane przez prawo, o zakupie polisy dobrowolnej decyduje sam zainteresowany.
2. Za brak polisy obowiązkowej grożą kary finansowe, za nieposiadanie ochrony nieobowiązkowej nie ma żadnych sankcji.
3. Zakres ochrony, jaką gwarantują polisy obowiązkowe jest prawnie uregulowany. W przypadku ubezpieczeń dobrowolnych firmy ubezpieczeniowe mają dowolność w kształtowaniu ich zakresu (proponowane są różne warianty polis).
4. Ubezpieczenia obowiązkowe wymagają cykliczności, umowa powinna być przedłużana, nie może nastąpić przerwa w ochronie. W przypadku polis dobrowolnych taka zasada nie obowiązuje.

Pamiętaj! O wyborze ubezpieczenia dobrowolnego decydujesz sam. Masz możliwość wyboru rodzaju i wariantu polisy, która oferuje ochronę, jakiej aktualnie potrzebujesz.

Zakup ubezpieczenia – co warto wiedzieć?

Choć zakres ochrony ubezpieczenia obowiązkowego jest zawsze taki sam, poszczególne towarzystwa mogą zaproponować klientowi inną wysokość składki. Skąd różnice w cenie? Spróbujmy wyjaśnić to na przykładzie najbardziej popularnej polisy obowiązkowej jaką jest OC komunikacyjne.

Każdy ubezpieczyciel musi oszacować ryzyko, dlatego analizuje wiele różnych czynników, by ustalić ostateczną wysokość składki. Do wyliczeń może też stosować swoje własne algorytmy. W przypadku OC samochodowego pod uwagę brany jest:

• rodzaj pojazdu, marka, model;
• przebieg, rocznik;
• wiek kierowcy i jego doświadczenie za kółkiem;
• miejsce zamieszkania, stan cywilny właściciela;
• przebieg historii ubezpieczenia.

Dopiero analiza wszystkich czynników pozwala na przygotowania indywidualnej oferty. Kierowca szukający OC powinien przeanalizować propozycje wielu towarzystw ubezpieczeniowych, ponieważ różnice w cenie mogą być spore. W tym celu warto skorzystać z kalkulatora OC i AC, który pozwala porównać oferty kilkunastu firm. Dzięki takiemu porównaniu kierowca może wybrać najatrakcyjniejszą opcję.

Ubezpieczyciel	Zakres ubezpieczenia				Cena roczna
	OC	AC	Assistance	NNW
	OC	AC	Assistance	NNW	872,41 zł rata od 0 zł Sprawdź ceny
	OC	AC	Assistance	NNW	602,00 zł rata od 0 zł Sprawdź ceny
	OC	AC	Assistance	NNW	680,00 zł rata od 0 zł Sprawdź ceny
	OC	AC	Assistance	NNW	742,00 zł rata od 0 zł Sprawdź ceny
	OC	AC	Assistance	NNW	742,00 zł rata od 0 zł Sprawdź ceny
	OC	AC	Assistance	NNW	959,03 zł rata od 0 zł Sprawdź ceny
	OC	AC	Assistance	NNW	1130,00 zł rata od 0 zł Sprawdź ceny

		872,41 zł rata od 0.00
OC	AC	Assistance	NNW
Sprawdź ceny
		602,00 zł rata od 0.00
OC	AC	Assistance	NNW
Sprawdź ceny
		680,00 zł rata od 0.00
OC	AC	Assistance	NNW
Sprawdź ceny
		742,00 zł rata od 0.00
OC	AC	Assistance	NNW
Sprawdź ceny
		742,00 zł rata od 0.00
OC	AC	Assistance	NNW
Sprawdź ceny
		959,03 zł rata od 0.00
OC	AC	Assistance	NNW
Sprawdź ceny
		1130,00 zł rata od 0.00
OC	AC	Assistance	NNW
Sprawdź ceny

kalkulacja z dnia 10.04.2025

Jak łatwo zauważyć, ten sam kierowca może sporo zaoszczędzić na polisie OC, pod warunkiem że zapozna się z kilkoma propozycjami.

Ubezpieczenie dobrowolne – na co zwrócić uwagę?

Szukając dodatkowego ubezpieczenia, warto zajrzeć do OWU (Ogólne Warunki Ubezpieczenia) i przyjrzeć się zakresowi ochrony oraz dokładnie przeanalizować sekcję wyłączeń odpowiedzialności. Znajdziesz tam informacje o sytuacjach, w których zakład ubezpieczeń nie wypłaci odszkodowania.

Ważne! Ubezpieczenie dobrowolne powinno w pełni odpowiadać potrzebom ubezpieczonego – warto szukać najbardziej dopasowanego wariantu polisy.

Zakres ochrony i wyłączenia odpowiedzialności to nie wszystko, co powinien przeanalizować zainteresowany kupnem polisy. Zanim np. wykupisz ubezpieczenie AC, warto sprawdzić:

• zasięg terytorialny (Polska czy też Europa);
• wysokość udziału własnego (może być zniesiony);
• czy stosowana jest amortyzacja;
• sposób likwidacji szkody (kosztorys, warsztat);
• rodzaj części użytych do naprawy (zamienniki, oryginały);
• wysokość odszkodowania;
• oferowane wsparcie – holowanie, naprawa na miejscu, samochód zastępczy itp.

Pamiętaj! Wykupienie ubezpieczenia powinno być poprzedzone rzetelną analizą oferty i jej warunków. Warto też wziąć pod uwagę, że zazwyczaj im szerszy zakres ochrony, tym wyższy koszt polisy.

Czy warto wykupić dobrowolne ubezpieczenie?

Zastanawiasz się, czy warto kupić dodatkową, dobrowolną polisę? Z całą pewnością jest to rozwiązanie godne rozważenia, gdy np.:

• masz nowe, drogie auto (autocasco);
• samochód został kupiony na kredyt lub wzięty w leasing;
• jesteś kierowcą, który podróżuje często i wyjeżdża w długie trasy (assistance);
• zajmujesz się przewozem pasażerów (NNW);
• wyjeżdżasz za granicę (assistance, ubezpieczenie turystyczne);
• budujesz dom, wynajmujesz mieszkanie (ubezpieczenie domu).

Ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne – konsekwencje ich braku

Jak już zostało wspomniane, za brak ubezpieczenia obowiązkowego nakładane są kary finansowe. Trzeba jednak zdać sobie sprawę, że grzywna to tylko część konsekwencji wynikających z nieprzestrzegania wymogów prawnych. Poważne problemy pojawiają się, gdy osobie niekorzystającej z obowiązkowej polisy przydarzy się wypadek, jeśli dojdzie do nieszczęśliwego zdarzenia.

Przykład: Pan Marek kupił samochód i przejął polisę zbywcy. Zapomniał jednak, że nie przedłuża się ona automatycznie i nie wykupił w porę kolejnego ubezpieczenia OC. Bez aktualnej ochrony doprowadził do kolizji, w wyniku której samochód drugiego kierowcy został poważnie uszkodzony. Pan Marek nie tylko zapłaci karę za brak OC, ale będzie musiał z własnej kieszeni pokryć koszt naprawy zniszczonego pojazdu.

Warto pamiętać, że grzywna za brak obowiązkowej polisy jest stosunkowo niewielka w porównaniu do kosztów likwidacji szkody czy wypłaty odszkodowania pokrzywdzonej osobie.

W przypadku braku polisy dobrowolnej nie istnieje ryzyko nałożenia kary finansowej. Poszkodowany będzie musiał jednak sam zapłacić za wszelkie naprawy, pokryć koszty leczenia czy ponownie zakupić ukradziony sprzęt.

Ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne uzupełniają się wzajemnie, gwarantując ubezpieczonemu pełną ochronę w różnego rodzaju sytuacjach. Każdy może zadecydować o wykupieniu dodatkowej polisy, która zapewni większe poczucie bezpieczeństwa. Przed podjęciem decyzji o podpisaniu umowy z towarzystwem warto dokładnie przeanalizować zapisu OWU i sprawdzić, czy zaproponowane warunki spełniają oczekiwania i zapewniają wymaganą ochronę.